NURIA GIL CALVIÑO

Garunaren zahartzea denok esperimentatzen dugun bidaia naturala da. 55 urtetik aurrera, gure garuna eraldatzen hasten da, eta, ezinbestean bada ere, zahartze osasuntsu eta betera bidera daiteke. Aldaketa horiek ulertzeak aukera ematen digu erabaki informatuak hartzeko, gure bizitasun kognitiboa eta bizi-kalitatea babesteko.

Garuneko aldaketa naturalak adinarekin

55 urtetik aurrera, garunak eraldaketa esanguratsuak izaten ditu, zahartze-prozesu naturalaren parte direnak. Garuneko atrofia da aldaketarik bereizgarrienetako bat: garunak pisua eta bolumena galtzen ditu pixkanaka, neuronak gutxitu ahala.

Mezu neuronalen transmisio-abiadura murriztu egiten da, eta horrek zuzenean eragiten die pentsamenduaren azkartasunari eta memoria-gaitasunari. Gainera, hainbat substantzia pilatzen dira, hala nola plaka amiloideak eta harilkatu neurofibrilarrak, lipofuszinaren gisako pigmentuekin batera, zelulak pixkanaka hondatzen laguntzen dutenak.

Egiturazko aldaketa horiek islak eta sentikortasun sentsoriala murriztean ager daitezke, erortzeko arriskua handituz eta koordinazio motorrari eraginez. Hala ere, garrantzitsua da gogoratzea prozesu horiek pixkanaka gertatzen direla eta ez dutela nahitaez funtzionalitate-galera esanguratsurik eragiten.

Funtsezko pikoak garunaren zahartzean

• 57 urte: Garunaren zahartze azeleratuaren hasiera, azken ikerketen arabera.
• 70 urte: Aldaketa neuronal esanguratsuen lehen gailur kritikoa.
• 78 urte: Prebentziozko arreta eskatzen duen bigarren gailur garrantzitsua.

Ikerketa berrienek garunak aldaketa nabariagoak izaten dituen une espezifikoak identifikatu dituzte. 57 urte inguruan, garunaren zahartzea nabarmen bizkortzen da, eta ondoren, 70 eta 78 urterekin, bi gailur kritiko daude.

Une horiek aukera-leiho erabakigarriak dira narriadura kognitiboa mantsotu dezaketen esku-hartzeak ezartzeko. Fase horietan, odoleko proteina espezifikoak, hala nola Brevican (BCAN) eta GDF15, hanturarekin, zelulen birsortzearekin eta oxidazio-estresarekin lotzen dira, eta garuneko osasunaren biomarkatzaile gisa balio dute. Aldi horiek identifikatzeak prebentzio-estrategia eraginkorragoak hartzea ahalbidetzen die profesional medikoei eta gizabanakoei.

Funtsezkoa da zahartzearen aldaketa kognitibo normalak eta gaixotasun neurodegeneratiboak bereiztea. Informazio berria prozesatzean noizean behin izenen ahanzturak edo nolabaiteko moteltasuna esperimentatzea zahartzearen ohiko adierazpenak diren bitartean, dementziak eta Alzheimerrak askoz haratago doazen baldintza patologikoak adierazten dituzte.

Dementziak funtzio kognitiboak nabarmen galtzea dakar, eta horrek eguneroko jarduerak eta independentzia oztopatzen ditu. Alzheimerrak, dementzia-modu ohikoenak, beta-amiloidezko plaken eta garuneko harilkatu neurofibrilarren metaketa anormala du ezaugarri. Memoria, portaera edo eguneroko zereginak egiteko gaitasuna bat-batean aldatzen bada, profesional mediko batek ebaluatu beharko du, atzerapenik gabe.

Garunaren zahartzearen sintoma arruntak 55 urte bete ondoren

1. Memoria eta Ikaskuntza: Duela gutxiko izenak edo aipuak gogoratzeko zailtasuna, eta informazio berriaren ikaskuntza moteltzea. Epe laburreko memoriak epe luzerako memoriak baino eragin handiagoa izan dezake.
2. Gaitasun kognitiboak: Multiatazak eraginkortasunez egiteko gaitasuna murriztea eta hizkuntza-trebetasunak murriztea, bereziki elkarrizketetan hitz espezifikoak aurkitzeko.
3. Funtzio sentsoriala: Zentzumenen zorroztasuna galtzea, bereziki ikusmenean eta belarrian, espazioaren koordinazioari eragin diezaiokeelako eta erortzeko eta istripuak izateko arriskua nabarmen handitu dezakeelako.

Sintoma horiek, arruntak izan arren, asko aldatzen dira banakoen artean, eta ez dute zertan arazo larria izan. Gakoa da haien progresioa monitorizatzea eta laguntza profesionala bilatzea, bizi-kalitatea oztopatzen badute.

Garuneko osasunari heldutasunean eragiten dioten faktoreak

• Osasun kardiobaskularra: Gaizki kontrolatutako presio arterial altuak, diabetesak eta kolesterol altuak kalte egiten diete garuneko odol-hodiei, eta nabarmen handitzen dute narriadura kognitiboa eta istripu zerebrobaskularrak izateko arriskua.
• Gizarte-isolamendua: Bakardade kronikoak eta isolamendu sozialak bizkortu egiten dute garuneko narriadura, estimulazio kognitiboa murriztean eta organismoaren estres- eta hantura-mailak handitzean.
• Ingurumen-faktoreak: Ingurumen-kutsatzaileekiko, toxinekiko eta zenbait kimikorekiko esposizio luzeak eragin kaltegarria izan dezake garuneko osasunean epe luzera, eta hantura neuronala eragin dezake.
• Sendagaiak: Farmako batzuek, batez ere propietate antikolinergikoak dituztenek, oroimenari eta garun-funtzioari eragin diezaiekete nahi ez den bigarren efektu gisa.

Arrisku-faktore horiek ulertzeak prebentzio-neurri zehatzak hartzea ahalbidetzen du. Elementu horietako asko alda daitezke bizimoduan eta arreta mediko egokian aldaketak eginez, garuneko osasuna babesteko benetako aukera eskainiz.

55 urte bete ondoren burmuin osasuntsu bat mantentzeko estrategiak

Heldutasunean garun osasuntsu bat mantentzeak gure eguneroko bizitzako hainbat alderdi biltzen dituen ikuspegi holistikoa eskatzen du. Honako estrategia hauek, ebidentzia zientifikoen bidez babestuak, alde nabarmena eragin dezakete:

• Ariketa Fisiko Erregularra: Jarduera fisikoak garuneko zirkulazioa hobetzen du, neurogenesia sustatzen du eta narriadura kognitiboaren arriskua murrizten du. Astean gutxienez 150 minutuko jarduera moderatua gomendatzen da.
• Estimulazio mentala: Burua irakurketarekin, gurutzegramekin, trebetasun berrien ikaskuntzarekin eta elkarrizketa bizigarriekin trebatzeak lotura neuronal aktiboak mantentzen ditu eta erreserba kognitiboa indartzen du.
• Gizarte-bizitza aktiboa: Gizarte-harreman esanguratsuak izateak eta komunitate-jardueretan parte hartzeak isolamendua prebenitzen du, eta funtsezko estimulazio emozional eta kognitiboa ematen du.
• Mediku-kontrola: Presio arteriala, glukosa, kolesterola eta beste baldintza kroniko batzuk aldian behingo azterketen bidez monitorizatzeak garunari eragiten dioten konplikazioak prebenitzen ditu.
• Elikadura orekatua: Fruta, barazki, arrain, fruitu lehor eta oliba-olio ugariko dieta batek, gantz asetan jaisten denak, garuneko osasunerako funtsezko mantenugaiak ematen ditu.
• Lo konpontzailea: 7 eta 9 ordu bitartean lo egiteak egunean zehar metatutako toxinak kentzea eta memoria finkatzea ahalbidetzen dio garunari.

Garuneko plastikotasuna adinean aurrera

Neurozientzia modernoaren aurkikuntza itxaropentsuenetako bat da garunak egokitzeko gaitasunari eusten diola, baita adin aurreratuetan ere. Neuroplastikotasunak, garunak konexio neuronal berriak sortzeko duen trebetasunak, aktibo jarraitzen du bizitza osoan.

Heldu helduek beren hiztegia hobe dezakete, arrazoitze abstraktuko trebetasunak gara ditzakete eta gaitasun berriak ikas ditzakete, nahiz eta prozesuak adin goiztiarretan baino denbora eta errepikapen gehiago behar izan.

Egokitzeko gaitasun horrek esan nahi du inoiz ez dela beranduegi gure burmuineko osasunari mesede egiten dioten ohiturak hartzeko. Esperientzia berri bakoitzak, elkarrizketa bizigarri bakoitzak, irakurritako liburu bakoitzak gure neurona-sareak sendotzen laguntzen du.