NURIA GIL CALVIÑO 

Gaur egungo Plazaola Nafarroako eskualde hezea da, eta pagadi eta harizti handiak, kobazulo eta ur-jauziak eta meatze-ustiategiek utzitako arrakalak ditu ezaugarri. Aralar mendilerroko gailur zorrotzetatik Artikutzako parke naturaleko baso infinituetaraino hedatzen da, Aralarko San Migel monasterioa edo Mendukilo haitzuloa bezalako helmuga ikonikoetatik igaroz. Hala ere, jatorrizko Plazaola Gipuzkoan egongo litzateke, Nafarroarekin bat egiten duen tokian. Euskaraz, "plazako burdinola" esan nahi du, XV. mendeko testuetan jada agertzen den terminoa, eskualde hau definitzen duten burdin ustiapenetako bati erreferentzia eginez.

Ixkierreko ur-jauzia bideko geltoki natural nabarmenetako bat da.

Zorionez, oraindik mantentzen dira Iruñetik Donostiarako errepide zaharren zati batzuk, pixka bat mantsoago bidaiatzeko eta ia norberak nahi duen lekuan gelditzeko aukera ematen dutenak, adibidez, Uitzi edo Huici gaina NA-1700 errepidetik igoz. Plazaolako Bide Berde Naturala nabarmentzen da.

Larráun eta Leitzaran ibaien ibilbideak zehazten du ura protagonista den bide hau, nahiz eta askotan belarritik bakarrik, ibaiertzeko baso trinkoek ura ikustea eragozten baitute. Lehenengo ibaia arro mediterraneokoa da, eta bigarrena, berriz, kantauriarra. Guztira, berrogeita hamar tunel baino gehiago igarotzen dira, asko haitz bizitan induskatuta, lur malkartsu hori zeharkatzen dutenak, non kareharrizko ebakiren bat trenbidearen gainean amiltzen den. Gero pagadiak, hariztiak, haltzadiak, ur-jauziak eta presa txikiak, baserriak, informazio turistiko edo bizikleten alokairu gisa berrerabilitako tren geltokiak, burdinola abandonatuak...

Bideak euskal portuetara burdina zeraman trenbide zaharra zeharkatzen du. Burdinolak, Plazaolako toponimoaren jatorrian ez ezik, trenbidearen beraren jatorrian ere badaude. Burdinbidea burdina Euskadiko portuetara eramateko sortu zen. 1905ean inauguratu zen, 20 km-ko trazadura bihurgunetsu batekin, Bizkotxeko meategien (Plazaolako antzinako burdinolatik oso gertu) eta Andoainen arteko desnibel garrantzitsu bat gainditzen zuena.

Ondoren, azpiegitura horrek bi hiriburuen artean bidaiariak eramateko balio zezakeela pentsatu zen, eta horrela, 1914an "Plazaolako trena" deiturikoa inauguratu zen, 84 km, 66 tunel, 37 zubi eta 12 geltokirekin. 1953ra arte funtzionatu zuen, errentagarritasun txikiagatik eta uholde suntsitzaile batzuengatik hautsi zuen arte. Zorionez, 90eko hamarkadan suspertze bat hasi zen, eta eskualdeko aktibo turistiko handienetako bat bihurtu zen.

Iruñetik irten ondoren ibilbidean agertzen den lehen ikurra Gulinako biaduktua da. Gaur egun, ibilbide zahar hartatik 78 km egin daitezke: Iruñea eta Andoain artean daudenak. Bidea noranzko bakarrean egin behar bada (ziklistak eta bizikletak puntu batetik bestera eramaten dituzten taxi-zerbitzuak daude), erosoena Iruña-Donostia noranzkoan egitea izango litzateke, lehen zatian lur eramangarri bat aurkituko baitugu, eta bigarrenean, Uitziko tunela igaro ondoren, 35 km baino ez dira geratuko Andoaineraino. Joan-etorriko tarte bakarra egitea nahiago dutenek, berriz, ondo egingo lukete Irurtzun eta Leitza artean geratzea; izan ere, gune horretan biltzen dira ibilbideko puntu ikonikoenak, eta Gipuzkoako tarteko desnibelak saihesten dituzte.

Bi Ahizpetako haitzartea lehen oztopo natural handia da, nahiz eta ikuspegi ikusgarriak dituen. Ibilbidea Iruñetik ateratzen da soroen artean, Gulinako biaduktua erakargarriena den eremu batean.