JON LASA GALDÓS 

José Ramón Anda Iriarte (1949-2021) euskal eskultorea izan zen, nazioartean ospe handia duena eta Bilboko hiri-paisaian aztarna ezabaezina utzi duena. Bilboko Arte eta Lanbide Eskolan hezia, Andak estilo paregabea garatu zuen, eskultura-tradizio klasikoa eta euskal kulturan sakonki errotutako ikuspegi garaikidea uztartzen zituena.

Obra ikonikoa

Gurruño, 1991n inauguratua, gaztaina erreen saltzaile ibiltari bat da, XIX. mendearen amaieratik Bilboko gizarte-ehunaren parte zen irudi maitagarria. Brontzezko eskulturak maisutasun handiz harrapatzen du pertsonaia ospetsu horren funtsa, kaleak sutontziarekin eta gaztaina txigortu berrien usainarekin berotzen zituena.

Esanahi kulturala

Lan honek bere funtzio estetiko hutsa gainditzen du, eta Bilboko memoria kolektiboaren sinbolo bihurtzen da. Gurruñuak Bilbo tradizional baten nostalgia adierazten du, kaleko lanbideena eta auzoko bizitzarena, belaunaldien arteko zubi emozional bat sortuz, hiriaren iragan industriala bere orainaldi kosmopolitarekin lotzen duena.

Testuinguru historikoa

Gurruñarrak Euskal Herriko saltzaile ibiltari bereizgarriak izan ziren mende bat baino gehiagoz. Sutontzi eramangarriz eta gaztaina-zakuz hornituta, pertsonaia horiek kaleetan zehar ibiltzen ziren beren salgaiak eskainiz, bereziki udazken eta neguko hilabeteetan. Bilbon hain ohikoa zenez, hiribilduaren hiri-nortasunaren zati banaezin bihurtu ziren, batez ere Alde Zaharrean eta Arriaga Antzokiaren inguruetan.

Gurruñoaren irudia pixkanaka desagertu zen kaleetatik XX. mendearen bigarren erdialdean hiria modernizatu zenean, eta hutsune bat utzi zuen memoria kolektiboan, Andaren eskulturak maisuki betetzen jakin duena.

Teknika eta estiloa

José Ramón Andak brontzea erabili zuen material nagusi gisa, argizari galduaren teknika erabiliz xehetasunen aberastasun aparta lortzeko. Eskulturak tamaina naturaleko giza irudi bat erakusten du eserita, sutontzia oinetan duela, pertsonaiaren itxura fisikoaz gain, haren espiritua ere harrapatuz: saltzaile horiek hiriko paisaiari ematen zioten pazientzia, apaltasuna eta giza berotasuna.

Obraren errealismoak ikusleei aukera ematen die irudikatutako pertsonaiarekin emozionalki konektatzeko, Bilboko eraldaketa sozial eta ekonomikoei buruzko hausnarketara gonbidatuz.

1. 1880ko hamarkada: Gurruñak gaztaina erreen saltzaile ibiltari gisa agertzen dira Bilboko kaleetan, eta berehala bihurtzen dira euskal hiri-paisaiaren eguneroko irudi.
2. 1949: Jose Ramon Anda Iriarte Bilbon jaio zen, hainbat hamarkada geroago brontzezko irudi hau hilezkortu zuen eskultorea izango zena.
3. 60-70 urteak: Gurruñak kaleetatik desagertzen hasi ziren hiri-modernizazioaren eta kaleko salmentaren araudien aldaketen ondorioz.
4. 1991: José Ramón Andaren Gurruño eskultura inauguratu zen, desagertutako lanbide tradizional hori oroimen kolektiborako berreskuratuz.
5. 2021: Jose Ramon Anda hil zen, Bilbo garaikidearen nortasun kulturala ulertzeko funtsezko ondare artistikoa utzita.

"Arte publikoak hiri baten memoriarekin hitz egiteko ardura du, fisikoki existitzen ez diren arren jendearen bihotzean bizi diren presentziak erreskatatzekoa. Gurruño ez da eskultura bat bakarrik; Bilborekiko eta haren historiarekiko maitasun-ekintza bat da. " — José Ramón Andaren obrari buruzko gogoeta

Maisutza teknikoa

Brontzearen ehundurak eta gainazalen tratamenduak Andaren nagusitasun teknikoa erakusten dute, zeinak pertsonaiaren janzkeraren eta aurpegiaren xehetasun zehatzenak ere atzematea lortu zuen.

Hiri-integrazioa

Eskultura ezin hobeto integratzen da Bilboko hiri-ingurunean, eta topagune eta erreferentzia bihurtzen da bertako historia ezagutzen duten bilbotarrentzat eta bisitarientzat.

Tradizio gastronomikoa

Gaztaina erreak euskal kulturan sakon errotutako udazkeneko sukaldaritza-tradizioa dira, aroma, bero eta zaporeko oroitzapen sentsorialak gogora ekarriz.

Gurruño Bilboko ondare artistikoaren elementu fotografiatuenetako bat bihurtu da, eta hainbat eta hainbat postal, gida turistiko eta sare sozialetan agertu da. Bisitariak eskulturaren ondoan eseri ohi dira, oraina eta iragana lotzen dituen une bat harrapatzeko.

Hezkuntza-balioa

Obra tresna pedagogiko gisa erabiltzen da belaunaldi berriei garai bateko Bilboko bizimodua nolakoa zen azaltzeko, gizarte-aldaketari, memoria historikoari eta hiri-eraldaketari buruzko elkarrizketetarako abiapuntu gisa.

Brontzezko materialtasunetik haratago, eskulturak ondare immateriala gordetzen du: lanbide tradizionalak, desagertutako bizimoduak eta duela hamarkada batzuetako kaleen ezaugarri ziren merkataritza interakzio aurre-digitalen giza berotasuna.

Gurruño Bilboko Hiri Artearen Testuinguruan

Gurruñaren eskultura une erabakigarria da Bilbok bere arte publikoarekin duen harremanean. 1991n jarri zen, eta urte gutxiren buruan hiriak izango zuen erabateko eraldaketa gertatu zen, Guggenheim Museoa bezalako proiektu enblematikoekin. Zentzu horretan, Gurruñuak aingura sinboliko gisa jokatzen du: Bilbo nazioarteko modernitate arkitektonikorantz proiektatzen zen bitartean, honelako obrek ziurtatzen zuten tokiko memoria ez zela geroak itzaliko.

Bitasun horrek — tradizioa eta abangoardia — definitzen du Bilboren izaera garaikidea. Gurruño modu harmoniatsuan bizi da eskala handiko esku-hartze artistikoekin, eta erakusten du tokiko historiarekiko errespetua eta berrikuntzarako irekitasuna ez direla kontzeptu baztertzaileak, osagarriak baizik. Andaren eskulturak gogorarazten digu aurrera begiratzen duen hiri batean ere, kultura-sustraiek nortasuna eta gizarte-kohesioa ematen dutela.

"Gurruño" hitza euskaratik dator, eta saltzaile horiek sutontzietako sua piztean edo salgaiak pregonatzean sortzen zuten soinu bereizgarriari egiten dio erreferentzia. Hizkuntza termino hori, saltzailearen figura bera bezala, euskal hiztegi herrikoi aberatsaren parte da, eta bizirik mantentzen da honelako lan artistikoei esker.

Jose Ramon Andaren ondarea eskultura honetan eta beste batzuetan gauzatu da, eta arte publikoak belaunaldiak hezteko, hunkitzeko eta konektatzeko duen ahalmena erakusten du. Gurruñak Bilboren bilakaeraren lekuko isila izaten jarraituko du, modernitate arkitektonikoaren azpian historia, memoria eta arima propioa dituen hiri baten bihotza taupaka dabilela gogoraraziz. Azken batean, eguneroko gizateriaren monumentua da, eta euskal kultura-ondarearen funtsezko zati gisa ospatu eta zaintzea merezi du.