NURIA GIL CALVIÑO 

San Telmo Museoa, 1902an sortua eta egoitza 1932tik gaur egun duena, Euskal Herriko museorik zaharrena da, eta eskualdearen bilakaera historiko, sozial eta artistikoa ulertzeko ezinbesteko erreferentea. Ez da erakunde kultural bat soilik; iraganaren eta orainaren arteko elkarrizketarako espazio bizia da, euskal gizartearen eta bere proiekzio globalaren inguruan ezagutza eta pentsamendu kritikoa eraikitzeko katalizatzailea.

Ondare arkitektonikoa eta berrikuntza enblematikoa

XVI. mendeko komentu domingotar zahar batean kokatua, museoaren jatorrizko eraikina elementu gotikoak eta errenazentistak uztartzen dituen harribitxi arkitektoniko bat da, 1913an Monumentu Nazional izendatu zuten aberastasun historiko bat. Egitura historiko hau kontu handiz zaindu da, mendeetan zehar bere esentzia mantenduz. Hala ere, museo moderno eta dinamiko baten beharrei erantzuteko, San Telmok eraberritze eta zabaltze sakona izan zuen 2007 eta 2011 artean.

Berpizkunde honek museoa eraldatu zuen, Urgull mendiaren eta Donostia hiri zirraragarriaren ingurune naturalarekin modu harmoniatsuan hitz egiten duten espazio publiko eta erakusketa berriak integratuz. Handitzea nabarmentzekoa da metalezko fatxada zulatu berritzaileagatik. Egitura hori, estetikoki ikaragarria izateaz gain, landaredi autoktonoa integratzea ahalbidetzen du, naturaren eta hiriko tresnaren arteko elkarbizitza arina eta errespetuzkoa sinbolizatuz. Diseinu abangoardista honek tradizioa eta modernitatea, historia eta ekologia uztartzeko museoaren filosofia islatzen du.

Euskal nortasuna ehuntzen duten bildumak

San Telmo Museoaren bilduma 26.000 piezatik gorako altxor zabala da, etnografia, arkeologia, historia, argazkilaritza eta arte ederrak barne hartzen dituena. Euskal arteari garrantzi berezia ematen zaio, XIX. mendearen amaieratik gaur egun arte, eskualdeko sormenaren eta nortasun kulturalaren ikuspegi integrala eskainiz. Bere fondoen artean, Ignacio Zuloaga, Jorge Oteiza eta Eduardo Chillida bezalako euskal artista ospetsuen lanak nabarmentzen dira, zeinen sorkuntzek panorama artistiko globalean aztarna ezabaezina utzi duten.

Baina museoaren aberastasuna ez da hor gelditzen; bertako galerietan El Greco, Rubens eta Joaquín Sorolla bezalako maisu unibertsalen piezak ere badaude, testuinguru zabal eta aberasgarria eskainiz. Euskal artearen atala, bereziki, mende bateko bilakaera artistikoan zeharreko ibilbidea da, eragin akademikoek abangoardiei eta eskultura garaikideari nola bide eman zieten erakutsiz, nortasunaren, lurraldearen eta modernitatearen arteko harreman intrintsekoa irudikatuz. Bilduma horiek ez dituzte objektuak bakarrik erakusten; herri baten historia, ohiturak eta nahiak kontatzen dituzte.

Elkarrizketarako eta Partaidetzarako Zentroa

Bere bilduma iraunkor ikusgarrietatik haratago, San Telmo Museoa etengabe berrasmatzen den kultur gune dinamikoa da. Gaur egungo gai garrantzitsuak jorratzen dituzten aldi baterako erakusketen programazio aberatsa eskaintzen du, baita hezkuntza-jarduera eta espazio interaktibo ugari ere. Ekimen horiek gaur egungo gizarte-erronkei buruzko hausnarketa sakona egitera gonbidatzen gaituzte, hala nola giza eskubideei, kulturartekotasunari eta garapen iraunkorrari buruzkoa. Museoak pentsamendu kritikorako eta eztabaida eraikitzailerako foro gisa hartzen du bere burua.

San Telmoren kokapen estrategikoa, Donostiako Alde Zaharraren eta Urgull mendiaren arteko elkargunean, ez da kasualitate hutsa. Naturaren eta hiriaren, historiaren eta modernitatearen arteko muga sinbolizatzen du, museoak bere arkitektura ausartan zein diskurtso kultural sakonean adierazten duen kontrastea. Urtean 120.000 bisitari baino gehiago izaten dituenez, San Telmo Museoa ezinbesteko eragile kultural eta turistiko gisa finkatu da, ez bakarrik euskal ondare ordainezina zainduz, baita herritarren parte-hartzea aktiboki sustatuz ere bere etorkizunaren eraikuntzan.

Donostia bisitatzen dutenentzat, San Telmo Museoak esperientzia paregabea eta ahaztezina eskaintzen du. Artearen, historiaren, arkitekturaren eta gizarte-konpromisoaren amalgama batean murgiltzeko gonbidapena da, euskal nortasunaren aberastasuna eta konplexutasuna bere bilduma eta erakusketen bidez deskubrituz. Funtsean, euskal gizartearen bihotz kulturala eta oroimen bizia da, iraganak oraina eta etorkizuna argitzen dituen lekua.