Emakume zaharrez eta fikzioez hitz egitea gerontofobiaz aritzea da, narraziorik ezaz eta nola haiek gizonezkoak baino gazteagoak diren beti.

Mundu osoko aktoreak adinean aurrera egin ahala, lanpostu gutxiago eskaintzen zaizkiela ez da sekretua da. 60 urtetik gorako emakumeek antzezten dituzten pertsonaiek, hain zuzen, hori izan ohi dute beren nortasunaren ardatz gisa, adina, beren rola ama edo amonaren paperera murrizten dena.

Emakume adinekoek zineman zuten rolari buruzko ‘Fragile, Disheveled and Forgotten’ ikerketaren arabera, 50 urtetik gorako lau pertsonaiatik bat baino ez dira emakumeak. Gainera, adinkeriak, pertsonen adinaren arabera sistematikoki estereotipatu eta diskriminatzeko prozesu gisa ulertuta, adineko emakumeen irudikapena gutxi anitza eta estereotipatua dakar. Ikerketak bildutako datu batzuen artean, 50 urtetik gorako pertsonaien erdiak baino gehiagok


(% 56,9) ezaugarri estereotipatu bat dute. Adineko pertsonak egoskor (% 32,8), aldartetsu (% 31,9), fisikoki ez-erakargarri (% 17,2), modan ez (% 17,2), bakarti (% 15,5) eta fisikoki ez-aktibo (% 12,1) ager-tzen dira beste ezaugarri batzuen artean.

Telebistak adineko emakumeak ikusteko eta entzuteko jartzen dizkigun oztopo horiek guztiak gorabehera, badira fikzioak non gurekin hitz egiten duten eta oihu egiten diguten familia deuseztatzeko. ‘The Golden Girls’, ‘Grace eta Frankie’ eta ‘Señoras del Hampa’ gizarte-testuinguru ezberdinetan jaiotako hiru serie dira, eta, hala ere, sakrifizioari, damuari eta ezintasunari buruzko bakarrizketa bat egiten dute euren bizitzak familia zaintzera eskaini izanaren ondorioz.

‘The Golden Girls’ (1985-1992) Miamin etxea partekatzen duten lau emakume, dibortziatu edo alargunen bizitzaren istorioa da, ‘Grace and Frankie’ (2015-2022) 70 urteren ondoren bi emakumeren bizitza kontatzen du. Senarrek lankide soilak ez direla aitortu diete, azken 20 urteotan bikote izan direla. ‘Señoras del Hampa’, bere aldetik, AMPAtik elkar ezagutzetik konplize izatera pasatzen diren Carabanchel auzo madrildarren ama talde baten -eta amama baten, zeina izango da gehien interesatzen dena- bizitza izango da, hilketa bateko kide direnak.

Ez da kasualitatea hiru serieetako lehen denboraldian ezintasun sentimendu hori erakusten duen atso bat egotea. ‘‘The Golden Girls’-en kasuan, Rosek, Betty Whitek antzezten duen pertsonaiak, hausnarketa hau egiten du: “Ezkondu egiten gara, seme-alabak ditugu, umeek alde egiten dute eta senarra hil egiten da. Gu probatzen saiatzen al dira? Ez duzu horrenbeste lan egiten, ez dituzu hainbeste zailtasun igarotzen azkenean bakarrik geratzeko. (...) Gure familiak joan dira eta gu bakarrik gaude. Hainbeste urte ditugu aurretik, ez dakit zer egingo dudan”.

Bere aldetik, Gracek —Jane Fondak— oso antzeko bakarrizketa egiten du: “Egin behar zen guztia egin nuen. Berrogei urte baino gehiago eman nituen hari laguntzen, alabak hazi nituen, bere amarekin erosketak egiten nituen eta dena zaintzen nuen, berak ezer zaindu behar izan ez zezan. Arau guztiak bete nituen, zergatik ez didazu esan arauak zeudela? Hori ez da bidezkoa”.

Azkenik, Amparok —Mamen García— ‘Señoras del Hampa’-n, senarra urtez koman egonda, elkarrizketa bat egiten du, non abandonuari buruzko mezu bakoitzari erantzuna ematen zaion amona onaren agindu nagusitik: auto-ukapena.

• Seme-alabak, dena bizitza osoan emanez eta lehen aukeran labankada ematen dizute.
• Normala da, Kontxa, bizi behar dute.
• Eta gure bizitzarekin zer? Nori inporta zaio? Bakarrik geratzen gara. Bakarrik gaude. Eta ziurtatzen dizut inork ez digula gure denbora itzuliko. Ezta dirua ere.
•  Hori da gutxiena.
• Ze pena, dena eman dugu eta orain botata geratu gara. Gutxienez ez gaituzte abandonatu gasolindegi batean (...). Ez zaizu ezer geratzen. Kafe hau kaka bat da, ez du ezertarako balio, gu bezala.

Pertsonaien bizi-ibilbideetan desberdintasun handiak egon arren eta, batez ere, hiru serieen eta kultur testuinguru ezberdinen arteko 30 urteko aldea izan arren, adibide hauek Anna Freixasek, gerontologo feministak, zaintzaile izatea deitzen duen sentimendu horrek batzen ditu. Kalte-ordainik gabe, bizitza osoa zainketari eskaini dioten emakumean, baina behar dutenean itzultzen ez zaiena.

Familia-erakundeak bere bizi-proiektua markatu duen egoera honek, desegiten denean, familiari duten dedikazioaren zentzua birpentsatzea dakar. Sophie Lewisek, ‘Abolishing the Family’ gaiari buruzko teorialari nagusiak –bere azken liburuaren izenburua– esaten duenez, “ageriko tabu bat da gurasotasunaz damutzea”. Hala ere, fikzio horietako emakumeak mahai gainean jartzen ari dira adineko emakume askok beren senide txikiagoei egunero errepikatzen dietena: aske izatea, ez ezkontzea eta seme-alabarik ez izatea. Agian ez da hain tabu amatasunaz damutzea, agian ez zaie nahikoa entzuten esaten dutenari.

Zahartzaroaz eta familia ezabatzeaz hitz egitea Rose, Grace eta Amparoren zoriontasuna familia egitura amaitzearekin lotuta dagoela ulertzea da, beraz.