NURIA GIL CALVIÑO 

Gure eguneroko elikaduran, epe laburrean edo luzean gure osasunari eragin diezaioketen hainbat konposatu toxiko aurki ditzakegu. Kutsatzaile horiek iturri askotatik datoz, eta elikagaietan duten presentzia, kasu askotan, zaila da detektatzen berariazko analisirik gabe. Haien jatorria, inpaktua eta esposizioa murrizteko moduak ulertzea funtsezkoa da gure osasuna babesteko.

 

Elikadura-toxikoen jatorria

Kutsatzaileak elikagaietan sar daitezke elikadura-katearen hainbat etapatan:

• Nekazaritzako ekoizpena: pestizidak, herbizidak, fungizidak eta ongarri kimikoak.
• Abeltzaintzako ekoizpena: antibiotikoak, hazteko hormonak eta albaitaritzako sendagaiak.
• Industria-prozesamendua: gehigarri artifizialak, koloratzaileak, kontserbatzaileak eta zaporea indartzen dutenak.
• Ontziratzea: A bisfenola (BPA), ftalatoak eta plastikoetan dauden beste disruptore endokrinoak.
• Ingurumen-kutsadura: metal astunak (merkurioa, beruna, kadmioa), dioxinak eta PCBak.

Giza osasunean dituen ondorioak

Konposatu horiekiko esposizio kronikoak hainbat osasun-arazo eragin ditzake:

• Alterazio hormonalak: pestizida eta plastiko askok disruptore endokrinoak dira.
• Kalte neurologikoa: bereziki umekietan eta haurretan, metal astunen eraginpean egoteagatik.
• Ugalketa-arazoak: ugalkortasuna murriztea eta sortzetiko anomaliak.
• Minbizi-arriskua handitzea: batez ere pestiziden eta gehigarrien eraginpean egoteagatik.
• Hesteetako mikrobiotako asaldurak: immunitate- eta digestio-sistemari eragiten diote.

Arrisku handieneko elikagaiak

Elikagai batzuek toxiko-maila handiak izateko probabilitate handiagoa dute:

• Arrain handiak (atuna, ezpata-arraina): merkurioa eta beste metal astun batzuk pilatzen dituzte.
• Fruta eta barazki ez-ekologikoak: pestiziden hondakinak azalean eta barnealdean.
• Elikagai ultraprozesatuak: gehigarri artifizialak, azukre finduak eta trans koipeak.
• Industria-ekoizpeneko haragiak: antibiotikoen eta hormonen hondakinak.
• Elikagai lataratuak: BPAren migrazioa laten barne-estalduratik.

Elikadura-toxikoekiko esposizioa murrizteko estrategiak:

• Erosketan eta hautaketan elikagai ekologikoak eta tokiko ekoizpenekoak lehenestea.
• Pestizida gehien duten elikagaien "zerrenda zikina" kontsultatu.
• Arrain txikiak eta ur hotzetakoak aukeratu (sardinak, antxoak, bakailaoa).
• Plastikozko elikagai prozesatu eta ontziratuen kontsumoa murriztea.
• Sasoiko elikagaiak erosi, tratamendu kimiko gutxiago behar izaten baitute.
• Prestaketan eta kontserbazioan zehatz-mehatz garbitu fruta eta barazkiak urarekin eta, ahal bada, bikarbonatoarekin.
• Elikagaiak zuritu, ahal denean (mantenugaiak galtzen badira ere).
• Ez berotu elikagaiak plastikozko ontzietan.
• Plastikozko sukaldeko tresnen ordez beira, altzairu herdoilgaitza edo zeramika erabiltzea.
• Iturriko ura iragazi, kutsatzaileak murrizteko.

Bazenekien...? Elikagaien Segurtasunerako Europako Agintaritzaren (EFSA) arabera, Espainiako elikagaien % 97k pestizida hondakinak dituzte legezko mugen barruan, baina % 3k gainditzen dituzte muga horiek. Gehien kaltetutako elikagaiak frutak, barazkiak eta zerealak izaten dira.

 

Arau-esparrua eta kontrolak

Espainian eta Europar Batasunean, arautze zorrotzak daude elikagaietan hondakin toxikoen gehienezko maila baimenduei buruz. EFSA eta Elikagaien Segurtasunerako eta Nutriziorako Espainiako Agentzia (AESAN) dira muga horiek ezartzeaz eta aldizkako kontrolak egiteaz arduratzen diren erakundeak. Hala ere, muga horiek banaka ezartzen dira substantzia bakoitzerako, eta ez da kontuan hartzen "koktel-efektua" gerta daitekeela aldi berean hainbat toxikoren eraginpean gaudenean, kantitate txikietan.

Ikerketa zientifikoak elikadura-kutsatzaile berriak eta horiek osasunean dituzten ondorioak identifikatzen jarraitzen du, eta, ondorioz,